مجله مطالعات ناتوانی (علمی- پژوهشی)

زمینه و هدف: در حوزهٔ معلولیت، مهم‌ترین قوانین موجود در سطح بین‌المللی شامل «کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت»، «کنوانسیون حقوق کودک» و در نظام حقوقی ایران شامل «قانون بهبود آموزش برای افراد دارای کم‌توانی» و «قانون جامع حمایت از حقوق معلولان» هستند. هدف این مطالعه، بررسی میزان عملیاتی‌شدن حقوق آموزش کودکان با ناتوانی هوشی در شهر تهران باتوجه به دیدگاه مدیران و مربیان شش مرکز آموزش استثنایی بود.
روش‌بررسی: این پژوهش به‌لحاظ روش، توصیفی-تحلیلی بود که در سال ۱۳۹۹ انجام شد. در این پژوهش محقق باتوجه به مهم‌ترین قانون موجود در سطح بین‌المللی یعنی «کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت» و «قانون جامع حمایت از حقوق معلولان» در حقوق ایران و با بهره‌گیری از فن دلفی، چک‌لیست محقق‌ساخته‌ای را برای جمع‌آوری داده‌ها تهیه کرد. روایی محتوایی این چک‌لیست محقق‌ساخته، با استفاده از نظرات اساتید و صاحب‌نظران حوزهٔ حقوق معلولیت و آموزش‌وپرورش استثنایی به‌دست آمد. نمونه‌های پژوهش را مدیران و مربیان شش مرکز آموزش استثنایی مقاطع ابتدایی و متوسطۀ شهر تهران تشکیل دادند که به‌شیوهٔ هدف‌مند انتخاب شدند. دربارۀ پایایی ابزار تحقیق (چک‌لیست محقق‌ساخته) باید گفت نیازهای کودکان معلول به‌لحاظ حقوق آموزشی در همهٔ نقاط یکسان است و ازسویی چون این ابزار براساس قوانین موجود در حوزهٔ معلولیت، کودک و حقوق آموزش معلولان تهیه شد، پایا بود.
یافته‌ها: در این مطالعه، هفت بُعد و سی مؤلفه برای حق آموزش کودکان کم‌توان ذهنی استخراج شد. هفت بُعد عبارت بود از: آموزش همگانی؛ آموزش مهارت‌های زندگی؛ شرایط فضای آموزشی آموزش فنی و حرفه‌ای؛ به‌کارگیری معلمان ویژهٔ آموزش؛ آموزش‌های بهداشتی؛ خدمات مرتبط اعم‌از برنامهٔ آموزش فردی، ترابری و تشویقی؛ نظام ارزشیابی.
نتیجه‌گیری: از میان حقوق فرهنگی اختصاص‌یافته به معلولان، حق آموزش از جایگاه اساسی برخوردار است. درواقع تحقق بسیاری از حقوق معلولان در گروی امر آموزش است. اگر آموزش معلولان به‌نحو صحیح انجام شود، بستر مناسبی برای تحقق سایر حقوق آنان خواهد بود.